کتابخانه‌های سبز با من بخوان
پرورش سواد محیط‌زیستی برای آینده‌ای پایدار در ایران
معرفی: چرا کتابخانه‌های سبز؟
پروژه «با من بخوان»، که توسط موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان راهبری می‌شود، با این باور بنیادین شکل گرفته است که «همه کودکان حق دارند کتاب‌های باکیفیت بخوانند». این پروژه در طول سالیان متمادی، به ترویج فرهنگ کتابخوانی در میان کودکان مناطق کمتر برخوردار و در معرض آسیب پرداخته است. موسسه «با من بخوان» عمیقاً معتقد است که تعهد به ارزش‌های محیط‌زیستی و تلاش برای ساختن آینده‌ای پایدار، وظیفه‌ای همگانی است و کتابخانه‌های کودک و نوجوان، به عنوان مراکز فرهنگی و آموزشی پویا، نقشی بی‌بدیل در پرورش این نگرش از سنین کودکی ایفا می‌کنند.
طرح «کتابخانه‌های سبز با من بخوان» در راستای همین باور و با هدف کاشتن بذر سواد محیط‌زیستی و ترویج اقدامات عملی در میان کودکان، نوجوانان و خانواده‌های ایشان، از طریق ایجاد کتابخانه‌های سبز و راه‌اندازی باشگاه‌های محیط‌زیست در شبکه گسترده «با من بخوان» طراحی و اجرا می‌شود. این حرکت نوآورانه، که بر پایه «سند راهبردی کتابخانه‌های سبز با من بخوان» (تدوین شده در سال ۱۴۰۱ خورشیدی / ۲۰۲۲ میلادی) استوار است، به دنبال ایجاد فضاهایی یادگیرنده، پویا و الهام‌بخش برای ساختن آینده‌ای سبزتر و پایدارتر برای همگان است.
«با من بخوان» در یک نگاه: گستره فعالیت و دستاوردها
برنامه «با من بخوان» از آغاز فعالیت خود تاکنون، تأثیرات گسترده و معناداری در ترویج فرهنگ کتابخوانی، آموزش و توانمندسازی جوامع محلی در سراسر ایران و بخش‌هایی از افغانستان داشته است. این دستاوردها، بنیانی محکم برای اجرای طرح کتابخانه‌های سبز فراهم می‌آورند.
>۳۰۰,۰۰۰
کودک بهره‌مند از خدمات مستقیم
~۸,۰۰۰
آموزشگر، کتابدار و داوطلب آموزش‌دیده
>۱۰۰
کتابخانه کودک‌محور و غنی تجهیز شده
طرح کتابخانه‌های سبز: اهداف، زمان‌بندی و مراحل کلیدی
پروژه «کتابخانه‌های سبز با من بخوان» یک برنامه ۱۰ ماهه است که از اسفند ۱۴۰۳ (مارس ۲۰۲۵) آغاز و تا آذر ۱۴۰۴ (دسامبر ۲۰۲۵) ادامه خواهد داشت. هدف اصلی این طرح، نهادینه‌سازی سواد محیط‌زیستی و ترویج اقدامات عملی در ۱۰ کتابخانه منتخب از شبکه «با من بخوان» است. این پروژه به دنبال ایجاد تغییرات پایدار در نگرش و رفتار کودکان و بزرگسالان نسبت به محیط زیست و تبدیل کتابخانه‌ها به کانون‌های آموزش و اقدام محیط‌زیستی است.
گاه‌شمار اجرایی پروژه (سال ۲۰۲۵ میلادی)
آغاز فاز ۱ و ۲
توسعه منابع، آموزش کتابداران
ادامه فاز ۲، شروع فاز ۳
تکمیل آموزش، گسترش منابع
شروع فاز ۴
آغاز اجرای پروژه در کتابخانه‌ها
ادامه فاز ۴
پشتیبانی، نظارت و ارزیابی
این گاه‌شمار، نقاط عطف کلیدی پروژه را نشان می‌دهد.
چهار فاز اصلی پروژه
هر فاز شامل فعالیت‌های هدفمند و مشخصی است، از جمله تهیه محتوای آموزشی خلاق، برگزاری دوره‌های آنلاین و حضوری برای کتابداران، تجهیز کتابخانه‌ها به کتب و منابع محیط‌زیستی، و راه‌اندازی باشگاه‌های پویای “قهرمانان اقلیم” برای کودکان و نوجوانان.
کتابخانه‌های هدف: انتخاب و پراکندگی جغرافیایی
ده کتابخانه از شبکه گسترده و فعال «با من بخوان» برای اجرای آزمایشی و متمرکز این طرح انتخاب خواهند شد. این انتخاب بر اساس مجموعه‌ای از پیش‌شرط‌های دقیق صورت می‌گیرد تا اطمینان حاصل شود که پروژه با موفقیت اجرا شده و تأثیرگذاری آن به حداکثر می‌رسد.
پیش‌شرط‌های کلیدی برای انتخاب کتابخانه‌ها:
- وجود کتابداران و مروجان متعهد، با انگیزه و علاقه‌مند به فعالیت‌های محیط‌زیستی.
- داشتن تعداد کافی اعضای فعال کودک و نوجوان در کتابخانه.
- ظرفیت و توانایی قابل اثبات برای جذب، مشارکت‌دهی و حفظ پویایی تعداد قابل توجهی از کودکان در باشگاه‌های محیط‌زیستی “قهرمانان اقلیم”.
- موقعیت مکانی مناسب، دسترسی آسان و فضای استقبال‌کننده برای جوامع هدف (کودکان و خانواده‌ها).
- سابقه همکاری موفق با برنامه «با من بخوان» و آشنایی با استانداردها.
تنوع و پراکندگی جغرافیایی (نمونه استان‌های مورد نظر):
تلاش بر این است که کتابخانه‌های منتخب از مناطق متنوع فرهنگی و جغرافیایی در سراسر ایران باشند تا تجارب گوناگونی از اجرای طرح به دست آید. استان‌های زیر از جمله مناطق مورد بررسی برای انتخاب کتابخانه هستند:
اصفهان
گیلان
لرستان
تهران (حاشیه)
فارس (روستاها)
کرمان (روستاها)
این فهرست نمونه است و انتخاب نهایی پس از بررسی‌های دقیق انجام خواهد شد.
فعالیت‌های کلیدی و منابع پروژه
موفقیت پروژه «کتابخانه‌های سبز» به مجموعه‌ای از فعالیت‌های هدفمند و منابع باکیفیت وابسته است. این فعالیت‌ها با دقت طراحی شده‌اند تا کتابداران را توانمند ساخته و کودکان را به یادگیری و اقدام محیط‌زیستی ترغیب کنند.
۱. توسعه منابع آموزشی نوآورانه
- اقتباس و بومی‌سازی سند راهبردی کتابخانه‌های سبز برای هر کتابخانه.
- طراحی و تولید دوره یادگیری آنلاین جامع با موضوع اصول و شیوه‌های اجرایی کتابخانه سبز.
- ایجاد محتوای جذاب و متناسب با سن برای فعالیت‌های محیط‌زیستی مرتبط با کتاب.
- تدوین راهنماهای عملی برای تاسیس و راهبری باشگاه‌های محیط‌زیستی “قهرمانان اقلیم”.
- گردآوری و تنظیم فهرستی از کتاب‌های باکیفیت با مضامین محیط‌زیستی برای گروه‌های سنی مختلف.
۲. آموزش و توانمندسازی کتابداران
- اطلاع‌رسانی گسترده و دعوت از کتابخانه‌های واجد شرایط برای مشارکت در پروژه.
- ارائه دوره یادگیری آنلاین کتابخانه سبز به کتابداران منتخب.
- برگزاری کارگاه‌های آموزشی آنلاین با تمرکز بر تسهیلگری باشگاه‌های محیط‌زیستی و استفاده موثر از منابع توسعه‌یافته.
- ارائه پشتیبانی و مشاوره مستمر به کتابداران در طول اجرای پروژه.
۳. گسترش منابع کتابخانه‌ای و اجرای طرح
- تامین و ارسال کتاب‌های با موضوع محیط‌زیست برای غنی‌سازی مجموعه کتابخانه‌ها.
- تامین نسخه‌هایی از کتاب «نخل‌ها در قطب شمال» برای تمام اعضای باشگاه “قهرمانان اقلیم”.
- اجرای طرح‌های ابتکاری کتابخانه سبز در کتابخانه‌های شرکت‌کننده، شامل بهبودهای زیرساختی و ترویج شیوه‌های پایدار.
- تامین مواد و تجهیزات لازم برای پشتیبانی از فعالیت‌های باشگاه محیط‌زیستی و طرح‌های کتابخانه سبز.
- راه‌اندازی و تسهیلگری باشگاه‌های محیط‌زیستی در کتابخانه‌ها با استفاده از منابع و آموزش‌های ارائه شده.
- نظارت و ارزیابی مستمر پیشرفت پروژه با استفاده از پلتفرم آنلاین «آموزک».
خروجی‌ها و نتایج مورد انتظار پروژه
انتظار می‌رود پروژه «کتابخانه‌های سبز با من بخوان» به نتایج کمی و کیفی قابل توجهی در زمینه ارتقای سواد محیط‌زیستی، توانمندسازی کتابخانه‌ها و ایجاد تغییرات مثبت در جوامع محلی دست یابد.
خروجی‌های کمی کلیدی پروژه
این نمودار، مقادیر هدف‌گذاری‌شده برای شاخص‌های اصلی خروجی پروژه را نشان می‌دهد.
پیامدهای کیفی مورد انتظار
نتایج کوتاه‌مدت
- افزایش دانش و ظرفیت کتابداران در ارائه آموزش‌های محیط‌زیستی.
- بهبود منابع کتابخانه‌ای و ایجاد محیط‌های یادگیری جذاب‌تر و سبزتر.
- افزایش چشمگیر مشارکت کودکان در فعالیت‌های مرتبط با محیط‌زیست.
- ارتقای دانش پایه محیط‌زیستی در میان کودکان و خانواده‌های آنان.
نتایج میان‌مدت
- افزایش درک عمیق‌تر کودکان از مسائل محیط‌زیستی و ارتباط آن با زمینه محلی خود.
- توسعه مهارت‌های حیاتی مانند تفکر انتقادی، حل مسئله و برنامه‌ریزی اقدام در کودکان.
- افزایش مشارکت فعال و معنادار خانواده‌ها در فرآیندهای یادگیری و فعالیت‌های محیط‌زیستی.
- شناخته شدن کتابخانه‌ها به عنوان منابع ارزشمند و کانون‌های آموزش محیط‌زیست در جامعه.
نتایج بلندمدت
- نهادینه شدن سواد محیط‌زیستی و رفتارهای مسئولانه در میان کودکان و خانواده‌ها.
- مشارکت فعال و پایدار جامعه در طرح‌ها و ابتکارات محیط‌زیستی محلی.
- بهبود تدریجی شرایط محیط‌زیستی در جوامع محلی تحت پوشش پروژه.
- ادغام پایدار و نظام‌مند آموزش محیط‌زیست در برنامه‌های جاری و آتی کتابخانه‌ها.
سرمایه‌گذاری و تخصیص بودجه (کل: ۱۵,۰۰۰ فرانک سوئیس)
بودجه ۱۵,۰۰۰ فرانکی پروژه با دقت برای پوشش هزینه‌های ضروری در بخش‌های مختلف، از جمله توسعه منابع آموزشی، آموزش تخصصی کتابداران، خرید کتاب‌ها و تجهیزات مورد نیاز برای کتابخانه‌ها و باشگاه‌های محیط‌زیست، و همچنین اجرای مؤثر طرح‌های کتابخانه سبز تخصیص یافته است. شفافیت در هزینه‌کرد و مدیریت بهینه منابع مالی از اصول کلیدی این پروژه است.
نمودار دایره‌ای فوق، درصد تخصیص بودجه به بخش‌های اصلی پروژه را نمایش می‌دهد.
تحلیل استراتژیک SWOT
شناخت دقیق نقاط قوت و ضعف داخلی، همراه با فرصت‌ها و تهدیدهای محیطی، به تیم پروژه کمک می‌کند تا با برنامه‌ریزی هوشمندانه‌تر و مدیریت ریسک کارآمدتر، به اهداف تعیین‌شده دست یابد و پایداری طرح را تضمین نماید.
نقاط قوت (Strengths)
- تعهد ریشه‌دار به ارزش‌های محیط‌زیستی در برنامه «با من بخوان».
- وجود سند راهبردی جامع کتابخانه سبز به عنوان نقشه راه.
- دسترسی به کتاب مرجع باکیفیت «نخل‌ها در قطب شمال» برای باشگاه‌ها.
- مجموعه غنی و متنوع از کتاب‌های داستانی و غیرداستانی با موضوع محیط‌زیست.
- افزایش آگاهی و حساسیت عمومی نسبت به مسائل محیط‌زیستی در میان آموزشگران.
نقاط ضعف (Weaknesses)
- محدودیت‌های فیزیکی برخی کتابخانه‌ها (واقع شدن در ساختمان‌های پیش‌ساخته یا کانکس) برای اجرای بهبودهای ساختاری.
- نیاز به ارتقای دانش و مهارت‌های تخصصی برخی آموزشگران و کتابداران برای تسهیلگری موثر چالش‌های محیط‌زیستی.
فرصت‌ها (Opportunities)
- بهره‌گیری از شبکه گسترده و اعتماد موجود به برنامه «با من بخوان».
- افزایش تقاضای اجتماعی برای آموزش‌های محیط‌زیستی باکیفیت.
- امکان ایجاد یک مدل موفق و قابل تکثیر برای سایر کتابخانه‌ها و مراکز فرهنگی.
- جلب همکاری شرکای محلی و ملی برای گسترش دامنه تاثیرگذاری.
تهدیدها (Risks)
- احتمال بروز موانع اداری یا ممانعت از فعالیت کتابخانه‌ها توسط مقامات (ریسک خارجی).
- احتمال قطع همکاری کتابداران به دلایل شخصی یا پیش‌بینی‌نشده (ریسک داخلی).
پایداری و آینده طرح
موفقیت بلندمدت پروژه «کتابخانه‌های سبز» در گرو ایجاد ظرفیت‌های محلی پایدار و نهادینه‌سازی فرهنگ محیط‌زیستی است. «با من بخوان» استراتژی‌های زیر را برای تضمین پایداری نتایج پروژه در اولویت قرار می‌دهد:
- توانمندسازی کتابداران: تبدیل کتابداران به رهبران آموزش محیط‌زیست در جوامع خود، با تمرکز بر توسعه مشارکت‌های محلی و تامین منابع پایدار.
- مشارکت جامعه: درگیر کردن فعال والدین، سازمان‌های محلی و اعضای جامعه در فعالیت‌های باشگاه محیط‌زیست برای ایجاد پایگاه حمایتی قوی.
- دسترسی آزاد به منابع: انتشار رایگان تمامی منابع پروژه (راهنماهای فعالیت، فهرست کتاب‌ها و…) به صورت آنلاین برای استفاده مستمر کتابخانه‌ها.
- ادغام با برنامه‌های کتابخانه: همکاری با مدیران کتابخانه‌ها برای گنجاندن اهداف و فعالیت‌های آموزش محیط‌زیست در برنامه‌های راهبردی بلندمدت آن‌ها.
- ایجاد مدل قابل تکثیر: مستندسازی دقیق تمامی مراحل اجرا، نتایج و درس‌آموخته‌ها برای ایجاد یک راهنمای جامع که سایر کتابخانه‌ها بتوانند از آن برای اجرای برنامه‌های مشابه استفاده کنند.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد پروژه «با من بخوان» و طرح نوآورانه کتابخانه‌های سبز، و یا برای مشارکت و حمایت از این حرکت فرهنگی-محیط‌زیستی، با ما در تماس باشید.
اطلاعات تماس در پروپوزال کامل پروژه موجود است و یا از طریق وب‌سایت موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان قابل دسترسی است.
